Календарь

Qazaq kűresiniň şyğu tarixy zhäne onyň damuy

30-04-2021 10:36
Qazaqşa kűres älemdegi eň tarixy tereň sport tűrleriniň biri ğoy. Qazaqtyň eşbir uly toyy men mereyli merekesi onsyz ötpegen. Sonau yqylym zamandardan beri qazaq bilekti azamattaryna qara kűştiň kiesi daryğan zhan dep qana qaramay, űlt quattylyğyn, el qűdyretin tanytar öner iesi dep qadir tutqan.

Qazaqşa kűres älemdegi eň tarixy tereň sport tűrleriniň biri ğoy. Qazaqtyň eşbir uly toyy men mereyli merekesi onsyz ötpegen. Sonau yqylym zamandardan beri qazaq bilekti azamattaryna qara kűştiň kiesi daryğan zhan dep qana qaramay, űlt quattylyğyn, el qűdyretin tanytar öner iesi dep qadir tutqan. Alayda osy önerimiz kűni keşege deyin Qazaqstan aumağynan asa almady. Keňes tusynda da ol keudesinen basylyp turdy. Bul rette onyň aşylmay turğan tağy bir tynysy barday seziletin. Sodan elimiz egemendik alyp, el eňsesin kötere bastağan tusta, Ştattağy ulttyq komandalar direktsiyasyn basqaryp turğan mağan qazaq kűresiniň basy-qasynda zhűrgen ağalarymyz qolqa saldy. Osy kűrestiň qyr-syryn biletin Bauyrzhan Zhanalin, Marat Zhaqitov, Diqanbay Bitközov, Baqytzhan Zhaňbyrbaev sekildi ağalarymyz: «Öziň qazaqşa kűresti zhaqsy bilesiň, sosyn barlyq kűres tűrlerin basqaryp otyrsyň. Demek, osy ulttyq sport tűrin zhaňa biik deňgeyge şyğaru qolyňnan keledi. Elde èkonomika örledi emes pe, endi rux ta köterilsin!» dep oy tastady. Özimdi de osy oy mazalap zhűrgen bolatyn, söytip, töltuma sportymyzdy tar şeňber men şekaradan asyryp, älemdik deňgeyde şaryqtatuğa tèuekel zhasap, bel budyq. Bul zholda, eň aldymen, ony syrttan taňylğan, kirme uğymdardan arşyp alu qalset edi. Ol kezde Keňes tusynan qazaq kűresinde «bir ball, eki ball» degen siyaqty orysşa bağalau terminderi, sosyn erkin kűresten alyna salynğan ayla-täsil ataulary aralasyp zhűrgen, olardan arylu kerek boldy. Sodan töreşilik buyryqtardy, ädis-ayla ataularyn, kűres täsilderin qaytadan qazaqşalauğa kiristik. Mäselen, «bir ball, eki ball» degenniň ornyna qazaqi qalyppen «zhambas», «bűk» siyaqty bağa aytu kerektigin belgiledik. Anau zhapondar mysalğa, öz kűresterinde - dzyudoda «ippon», «koka», «yuka» dep bekitken, orysyň da, ağylşynyň da ärqaysysy öz tiline tartpay, tilin burap, osylay zhaponşa ataydy. Bizde de solay boluğa tiis. Mysalğa, zhapondar «xadzhime!» deydi, qazaqşa kűreste biz «basta!» dedik. Sosyn olarda— «ippon», al bizde - «taza zheňis». Onyň syrtynda, biz «toqta!», «zhartylay zheňis» siyaqty köptegen buyryqtardy bekittik. Qiyn eşteňesi zhoq, qazir muny bäri űyrenip aldy.

Kűrestiň ulttyq tűri «qazaq kűrestiň» damu tarixy qazaq xalqynyň tamyry tereňnen tartylatyn tarixymen tutasyp zhatyr. Tűrli bas qosular men mereke toylar sporttyň osy tűriniň sayysynsyz ötken emes. Kűşi basym tűsip, zheňiske zhetken baluandar xalyqtyň töbesine tutar qurmetti adamyna aynalğan. Qazaqtyň uly batyry Qazhymuqan esimi qazaq xalqynyň tarixyna ğana enip qoyğan zhoq, sonymen birge sportşylardyň älemdik èlitasynyň qataryna kirdi.

«Qazaq kűresi» boyynşa birinşi iri zharys 1938 zhyly auyl şaruaşylyğy aymaqtary arasyndağy spartakiada ayasynda ötken. Sol sätten bastap zharys dästűrli tűrde respublika qalalarynda turaqty ötkizilip keledi.

Iri Xalyqaralyq turnirler 1952 zhäne 1975 zhyldary Aziya aymağy sportşylarynyň qatysuymen ötkizildi. Ulttyq kűrestiň damuy Qazaqstan egemendik alğannan keyin zhaňa serpin aldy. 1991 zhyldan bastap respublikalyq chempionattar men birinşilikter zhyl sayyn ötkiziletin boldy.

2004 zhyly Qazaqtardyň Berlindegi Bűkilälemdik Quryltayynda konferentsiya bolyp, sonda «Qazaq kűresi» boyynşa xalyqaralyq federatsiya uyymdastyryldy. Federatsiyanyň prezidenti – Tökeev Serik Adamuly.

2005 zhyly Reseyde (Altay ölkesi) «Qazaq kűresi» boyynşa I Aziya Chempionaty ötti. 2005 zhyly qaraşada Astanada QR Prezidentiniň zhűldesine «Qazaq kűresi» kűresi boyynşa iri xalyqaralyq turnir boldy. Oğan älemniň 25 elinen 100-dene asa sportşy qatysty. Olardyň qatarynda Germaniya, Tűrkiya, Gollandiya, Frantsiya zhäne basqalary bar.

2006 zhyly Almaty qalasynda qazaq kűresinen 1-şi älem birinşiligi ötkizildi, oğan 36 memlekettiň baluandary qatysty. Bul zharysta Qazaqstannyň 4 baluany älem chempiony atandy, atap aytsaq  Bauyzhan Tälip, Mädi Qurymbaev,Baqtybay Qisyqov,Beybit Ystybaev.

2008 zhyly Reseydiň Orsk qalasynda 2-şi älem birinşiligi ötkizildi, oğan 42 memlekettiň baluandary qatysyp, Qazaqstannyň 4 baluany altyn,2-i kűmis medal'men oraldy. 

2010zhyly Elordamyz Astana törinde 3-şi älem birinşiligi tuyn zhelbiretti, 46 memleketten 300-den astam baluandar qatysty. Qazaq baluandary bul bäsekede namysty qoldan bermey 5 altyn 1 kűmis 1qola medal' ielenip komandalyq esepte birinşi oryndy aldy.

2011 zhyly 20-şy tamyzda Qazaq barysy zhűldesi ötkizildi,oğan är obylystan 4 baluannan , barlyğy 64 baluan qatysyp bas zhűldeni sarapqa saldy.  Bul sayysta 1-şi oryndy Qyzylordalyq baluan Rysqul Ulan ielenip 150 000 AQŞ dollaryn aldy ,2-şi oryndy Zhambyl obylysynyň baluany Ystybaev Beybit ielenip zhűldege 30 000 AQŞ dollaryn alsa, 3-şi oryn Şyğys Qazaqstandyq Zholamanov Şalqarğa buyyrdy, tiisinşe 10 000 AQŞ dollaryn aldy. 

2012 zhyldyň  15 qyrkűyegine Qazaq barysy zhűldesi sarapqa salynbaqşy zhalpy zhűlde qory 320 000 AQŞ dollaryn quraydy, munday űlken syy tağayyndau arqyly bűkil älemge qazaq kűresin nasixattau.  


Последние новости

QAZAQSTAN BARYSY
16-06-2021 18:00
QAZAQSTAN BARYSY
23-06-2021 14:11
QAZAQSTAN BARYSY
28-04-2021 15:00