Eki zhyldan beri elimizde qazaq kűresiniň märtebesin köteru maqsatynda respublikalyq «Qazaqstan barysy» turniri ötkizilude. «Samuryq-Qazyna» ulttyq äl-auqat qory bas demeuşilik etetin bűkilrespublikalyq beldesudiň zhűlde qory da qomaqty. Bul ärine, öte quanyşty zhayt.

Alayda, atalmyş turnirge tek 74 keliden zhoğary salmaqtağy baluandar ğana qatysa alady. Osy tusta «odan tömengi salmaqtağylardyň sağy synyp zhűrgen zhoq pa» degen zaňdy saual tuyndaydy. Osy orayda qazaq, sambo, dzyudo kűresteriniň belgili maytalmany, Tarazdağy №1 oblystyq mamandandyrylğan olimpiada zhetkinşekterin dayarlaytyn sport mektebiniň direktory Sälken Zhartybaevpen zhűzdesip,  suxbattasudyň sätin tűsirdik.

- Sälken ağa, äňgimemizdiň älqissasyn «Qazaqstan Barysynan» bastasaq. Zhalpy bul respublikalyq turnirdiň deňgeyi, män-mağynasy turaly ne aytasyz?  

- «Qazaqstan Barysy» turniriniň ötkizilui-töl kűresimizdiň törge şyqqany dep bilemin. Syyaqysynyň kölemi de Olimpiada oyyndarynan kem emes. Zhastarymyzdyň ulttyq kűreske degen ynta-talpynysyn da edäuir köterip tastady. Bul – Elbasy N.Ä.Nazarbaevtyň Qazaqstan xalqyna zholdauyndağy sport salasyna bağyttalğan is-şaralardyň bir maňyzdy tarmağy. Ätteň, bizdiň uaqyt ötip ketti. Äytpese, men de barymdy salar edim.

Iä, «Qazaqstan Barysyna» tek 74 keliden zhoğarğy salmaqtağy baluandar ğana qatysady. Bul kezinde bizdi tärbielegen Marat Zhaxit, Dixanbay Bitközov, Serik Tökeev syndy qazaq kűresiniň bedeldi mamandarynyň birlesken şeşimi bolar. Öz basym 2012 zhylğy  «Qazaqstan Barysynda» beldesken 74 kelidegi, odan zhoğaryraq salmaqtağy birşama baluandardyň kűresine onşa köňilim tola qoymady.  Bul – olardy kemsitu emes, qayrau. Qazir aymaqtarda «Qazaqstan Barysynyň» biylğy zhylğy alğaşqy irikteu satylary bastalyp ta ketti. Buyyrtsa, zhattyğuda zhanyn salatyn äli talay zhas daryndar, zhaňa esimderdiň  şyğatynyna kűmän zhoq.

- Zamanyňyzda 74 keli salmaqta beldesip zhűrip-aq, salmağy 100 keliden asatyn talay alyptardy zheňip, san märte «tűye paluan» atandyňyz. Qupiya bolmasa, osynyň syry nede?

- Munyň eş qupiyasy zhoq. Bäri temirdey tärtipke baylanysty. Oqu-zhattyğudy űzbeu, durys tamaqtanu, uaqtyly uyyqtau, alğa qoyğan maqsatqa psixologiyalyq turğyda dayyn bolu, qarsylasyňnyň osal tusyn döp tabu. Osy bes qağidanyň birin saqtamasaň űlken zhetistikke zhetu ekitalay. Öz basym kűresti 15 zhasymda bastadym. Qalağa arman quyp kelgen qaradomalaqtardyň birimiz. Meniň sportqa quştarlyğymdy oyatqan 1980 zhylğy Mäskeu Olimpiadasy. Zhaqsylyq Űşkempirov, Serik Qonaqbaev ağalarymyzdyň Mäskeu törinde zharqyrap közge tűsuleri äser etti.

Sädet Qasymov, Marat Zhaxit syndy bilikti zhattyqtyruşylardyň arqasynda Almas Musabekov, marqum Qanat Bayşolaqov syndy tarlandarğa eliktep östik. Keşegi «Qazaqstan Barysynda» kilemge şyqqan  42 zhastağy Murat Keňtonov, Quanyş Salyqbaevtar bizben beldesip, talay sabaq alğan. Täzhiribe men eňbekqorlyqtyň arqasynda äli kűresip zhűr. «Tűye paluandyqqa» talasqanda, zheňil salmaqtardağy baluandar ayaqtan qağyp, qyrqa şalyp, arqağa salyp, tynbay ädis zhasamasa, zheňisten dämelenu qiyn.

Men alğaşqy ret 1986 zhyly «tűye paluan» atandym. Ol kezde meniň salmağym 66 keli bolatyn. Zhambyl oblysy, Moyynqum audanynyň ortalyğy Furmanovkada 2 märte Sotsialistik Eňbek Eri Zhazylbek Quanyşbaevtyň zhűldesi űşin uyymdastyrylğan sol turnirde 4 kezdesu ötkizip, +100, 100, 90, 82 keli salmaqtarda zheňimpaz atanğandardy upay sanymen ayqyn utyp şyqqanmyn.  Arada 2 ay ötken soň sambodan 62 kelide IX zhazğy KSRO xalyqtary Spartakiadasynda zheňimpaz atandym. Zhigitter zharap tursa, kűş atasyn tanymaydy ğoy.

- Qazaq kűresiniň qazirgi erezhelerine, kiip şyğatyn kiimine köňiliňiz tola ma? Alyp-qosaryňyz bar ma?

- Erzhelerine köňilim tolady. Äsirese, soňğy «Qazaqstan Barysy» zharysynda qazylar ädil törelik etti. Zhasalynğan ädis-täsilder, olarğa berilgen upaylar taza bağalandy. Ulttyq naqyşta zhaqsy nasixattaldy. Al, qazaq kűresiniň sporttyq formasy asyğystau zhasalyp, qoldanysqa berilgen siyaqty. Öytkeni, biz kűresken kezde kilemge sambonyň kűrtesimen şyğatynbyz. Onyň zheňi qazirgige qarağanda uzyn, yňğayly edi. Al, bűgingi qazaq kűresi kűrtesiniň zheňi şolaq. Sondyqtan  zheňil salmaqtağylarğa  alyptarmen alysuğa yňğaysyz, qoldary zhetpey zhatady. Bul – meniň zheke pikirim. Qazaq kűresi kiiminiň alğaşqy űlgisin Qytayda tiktirip, nasixattağan bedeldi mamandandardyň biri – marqum Bauyrzhan Zhanalin ağa bolatyn.

Men, 2001- 2005 zhyldary dzyudodan Qazaqstan zhastar quramasynyň bas zhattyqtyruşysy bolğan kezimde oqu-zhattyğu zhiyndaryn sol kisimen birlesip ötkizdim. Sol kezderi qazaq kűresiniň mäselelerin talay talqyğa salatynbyz. Buqaralyq aqparat quraldarynda öz pikirimizdi bildiretinbiz. Töl kűresimizdi zhan-zhaqty nasixattaudy mektep qabyrğasynan bastau zhöninde usynystar aytylatyn. Sol kezderi Bauyrzhan ağamyz qazaq kűresi kiiminiň asyğystau zhasalğanyn moyyndap, aldağy uaqytta mamandar ortasynda tağyda talqyğa salamyz dep zhűrdi. Ökinişke qaray, aramyzdan erte ketip qaldy. Äli de bolsa, osy zhağyn «zheti ölşep, bir kesu» kerek siyaqty. Odan utpasaq, utylmaymyz. Öytkeni byltyr Şymkentte ötken Qazhymuqan atamyzdyň turnirinde baluandar köp zharaqat aldy.

- Sälken Qaldybekuly, bolaşaqta qazaq kűresi Olimpiadalyq sport tűrine kirui műmkin be? Osy maqsatqa zhetu űşin ne isteu kerek? Bul bağytta Serik Tökeev bastağan dűniezhűzilik qazaq kűresi qauymdastyğynyň atqaryp zhatqan zhumystaryna qanday bağa beresiz?

- Zhalpy qazaq kűresi federatsiyasy zhumysty tura osy bağytta ustasa, nege kirmeske. Älem, Aziya chempionattary, özge de  xalyqaralyq zharystar turaqty ötkizilude. Mysaly, ötken zhyldyň soňynda Qarağandyda älem kubogy men Aziya chempionaty ötti. Sol dodada «Qazaqstan Barysy» Beybit Ystybaev kűtpegen zherden latyş baluanynan utylyp qaldy. Bul şeteldikterdiň qazaq kűresin  zhyldam igerip zhatqanynyň bir däleli. Qudayğa şűkir, qazaq kűresi – ädemi, ädil kűres. Sondyqtan älemniň tűkpir-tűkpirinde ony moyyndap, űyrenip zhatyr. Olardyň qataryn barynşa köbeyte tűssek, bolaşaqta Olimpiada auylyna da alys emes.

- Siz qazaq kűresimen qatar, sambo men dzyudodan respublikalyq, odaqtyq, xalyqaralyq deňgeydegi dodalarda űlken zhetistikterge zhettiňiz. Onyň barlyğyn tizip zhatuğa biraz uaqyt keter. Baluan retinde oryndalmay qalğan armanyňyz bar ma?

- Ärine, Olimpiada medal'i arman bolyp ketti. Sol kezdegi Qazaqstannyň sambo men dzyudo federatsiyalarynyň özara til tabysa almauy, sonday-aq TMD kezinde sambo chempionatyna qatysqandardy dzyudoğa zhibermeu köp kesirin tigizdi. 1996 zhylğy Atlanta Olimpiadasynyň zholdamalary sarapqa salynğan Qazaqstan  chempionatynda 71 kelide men zheňimpaz atanğan bolatynmyn. Sol kezdegi federatsiya basşylyğy, memlekettik zhäne bas zhattyqtyruşylar menen zhartylay finalda 2 «vazarige» tűsip, taza zheňilgen Axat Äşirovty apardy. Soğan barlyq zhağdaydy zhasady. Qysqasy, olarğa meniň «sambist» bolğanym unamady.

- Siz kezinde dzyudo kűresinen elimizdiň zhastar komandasynyň, sosyn ulttyq quramanyň bas bapkeri boldyňyz. Işki zhağdaydy zhaqsy bilesiz. Elimizdiň maňdayaldy tatami şeberleriniň London Olimpiadasynan  zhűldesiz oraluyna ne sebep boldy dep oylaysyz?

- Federatsiya prezidenti Beket Maxmutov ağamyz dzyudoşylarğa barlyq zhağdaydy zhasady. Ol kisiniň eňbegi öte zor. Bas bapker Asxat Zhitkeev ataqty sportşy, biraq zhattyqtyruşy retinde äli de bolsa täzhiribesi tolyspağan. Onyň űstine komanda quramynyň negizi Asxattyň özimen qatar kűresken zhigitter bolğandyqtan, qatal talap, tärtip  zhetispedi. Bul zhayt bolaşaq qurlyqtyq, älemdik dűbirli dodalarda  ulttyq qurama zhattyqtyruşylary men baluandaryna  aşy sabaq boluy tiis.