«Qazaqstan barysy» zhobasy turaly oy qaydan payda boldy?

– Bul ideyany oyymda pisirip zhűrgenime köp bolğan. Köp zhyldardan beri qazaq kűresi Olimpiadalyq sport tűrleriniň tasasynda qalyp keldi. Qazaq kűresinen Aziya, älem chempionattary uyymdastyryla bastağanymen, onyň ruxyn köterip zhiberetin bir qubylys kerek edi. Bir issaparymyzda Moňğoliyağa zhol tartqanbyz. Tura ulttyq kűresten ötetin dűbirli sayystyň űstinen tűsippiz. Sondağy taň qalğanymdy körseňiz ğoy! Moňğol eliniň tűkpir-tűkpirinen kelgen űş myňğa zhuyq baluan eki kűn boyy beldesip, aqtyq ayqasqa myqtylardyň myqtysy ğana zholdama aldy, finaldyq kezdesudiň özi 3-4 sağatqa sozyldy. Al qaumalağan zhankűyer sanynda esep zhoq! Osy zharystyň zheňimpazy eldiň Ulttyq batyrynday qurmetteledi eken. Şyny kerek, men moňğoldardyň töl kűresin osylay törge şyğaryp, űlken şouğa aynaldyra alğanyna quandym. Al öz kűresimizdi däl solay biikke kötere almay zhűrgenimizge qynzhyldym.
Qaraňyzşy, Zhaponiya älemge sumosymen tanymal. Kärister taèkvondony, zhapondar dzyudony Olimpiada bağdarlamasyna engizip qoydy. Sambony köteremiz dep orystar äli zhantalasyp zhűr. Bizdiň kűres osy zhekpe-zhek tűrlerinen asyp tűspese, kem soqpaydy ğoy.
– Munday auqymdy zhobany dűniege äkelu oňay şarua emes. Ol űşin sportqa şyn zhankűyerlik bir bölek, sol sport tűrine qatysyň da boluy kerek şyğar. Zhas keziňizde sporttyň qay tűrimen şuğyldandyňyz?
– Grek-rim kűresimen aynalysqanmyn zhas kezimde. Kezekti bir zhattyğuda belimnen zharaqat alyp qalyp, sportpen qoştasuğa tura keldi.
– Zhaňa zhoba iske qosylğaly qazaq kűresi qanday deňgeyge köterildi dep oylaysyz?
– Qazaq kűresi tayauda Dűniezhűzilik universiada oyyndarynyň qataryna kirdi. Biyl Qazanda ötetin Universiadada qazaq kűresinen 4 salmaq därezhesi boyynşa zhűlde taratylady. Men űşin bul űlken zheňis, ärine. Endi Aziya zhäne Olimpiada oyyndarynyň tizimine enu űşin qadam zhasauğa tiispiz. Älginde aytqanymday, qazaq kűresiniň boyyna qan zhűre bastady. Munyň bärin Dűniezhűzilik qazaq kűresi federatsiyasynyň quzyryndağy şarua ğana dep qarauğa bolmaydy. Ulttyq sportty ulyqtau űşin bir ğana federatsiyanyň zhumysy zhetkiliksiz. Eger qazaq kűresin Olimpiada oyyndarynan körgimiz kelse, tutastay bir qurylym zhumys isteuge tiis degen oydamyn.
Byltyr «Qazaqstan Barysy» zhobasynyň irikteu turnirine res-publika boyynşa 700 myňnan asa sportşy qatysty. Bul – xalyqtyň 5 payyzy! Elimizde munşa adam kűrestiň basqa tűrimen aynalyspauy műmkin. Qanymyzda siňgen sport bolğannan keyin be, qazaq kűresine qyzyğuşylardyň qatary da qalyňday tűsti. Bul – bir. Ekinşiden, qazaq kűresiniň űyirmesine zhazylğan qaradomalaqtar sany da kűrt östi. Turnirdiň ötken zhylğy finaldyq syny ayaqtalğan soň, zhasöspirim baluandarğa arnap «Zhas barys» bäsekesin ötkizdik. Elimizdiň är aymağynan saydyň tasynday iriktelip şyqqan 100-den asa balğyn baluan beldesti. Atalğan zhas buyn ökilderiniň işinde bolaşaq chempiondar da zhűrui műmkin ğoy. Meniňşe, soňğy eki zhyl işinde xalyqtyň qazaq kűresine degen ynta-yqylasy audy. Tek qana toy-dumandarda ğana eske tűsetin qazaq kűresi xalyqtyq sipatqa ie bola bastady.
– 2011 zhylğy alğaşqy zharystyň özine tek qazaq kűresiniň şeberleri ğana emes, sambo, dzyudo, grek-rim kűresinen de nebir «sen tur, men atayyn» degen myqtylar qatysty. Olimpiadanyň kűmis zhűldegeri Georgiy Tsurtsumiyanyň özi nege turady? Al byltyr London Olimpiadasyna qatysuşy Erzhan Şynkeev te aptyğyn baspay zhatyp, kilemge asyqty. Bul nağyz sporttyq qumarlyqtan tuğan yntyğys pa, älde bäygege tigilgen qomaqty zhűldeniň äseri dep oylaysyz ba?
– Muny baluandardyň enşisine qaldyrğanymyz zhön bolar. Kimniň aqşa űşin, kimniň abyroy űşin kűresip zhűrgenin anyqtau bizdiň mindetke zhatpas. Bizdiň maqsat – ulttyq kűresimizdi uşpaqqa şyğaryp, maytalmandarymyzdy ulyqtau. Şynayy şeberlerdi ult batyry deňgeyine deyin köterip, olardyň materialdyq zhağynan tarşylyq körmeuin qadağalau kerek. Biz iri kölemdegi syyaqylardy sol űşin tağayyndadyq. Ärine, baluandarğa, meniňşe, aqşadan buryn, namys, abyroy qymbat. Muny eki zhyl qatarynan ötken turnir barysynda bayqadym. Bir sözben aytar bolsaq, «Qazaqstan barysynyň» atağy da, aqşasy da zhaqsy! Tek kim neni taňdaydy, mäsele sonda...
– Osyğan deyin eki zharys ötkizip űlgerdiňizder. Osy eki dodanyň bir-birinen ayyrmaşylyğy boldy ma?
– Aytarlyqtay ayyrmaşylyq bayqağan zhoqpyn. Iä, alğaşqy mausymda biraz kemşilikter oryn aldy. Köş zhűre tűzeledi ğoy, zhyl sayyn kem-ketigimizdi zhöndep, alğa basyp kele zhatqan zhayymyz bar. «Qazaqstan barysy» da Zhaponiyadağy Imperator keşi sekildi űlken sporttyq-mädeni şouğa aynalyp keledi. Biz osy bağyttan aynymaymyz. Moyyndaymyn, auyl-aymaqtardağy irikteu kezeňin ötkizu kezinde biraz olqylyqtar boldy. Alayda biylğy, űşinşi mausymnan bastap bul zhağday retke keledi dep oylaymyn. Sebebi «Nur Otan» partiyasymen äriptes boldyq. Elimizdiň är tűpkirindegi qazaq kűresiniň şeberlerin anyqtauğa atalğan partiya ökilderi de kömektesemiz dep otyr.
– Biyl űşinşi mausym. Bul kezeň sport zhankűyerlerine qanday zhaňalyq äkelmek?
– Biyl aytarlyqtay özgeris zhoq. Tek aqtyq bäseke ädettegiden erterek ötedi. Finaldyq ayqas eki zhyl qatarynan tamyz-qyrkűyek ayynda ötken bolatyn. Biyl Astana qalasynyň 15 zhyldyğyna oraylastyryp, finaldy 30 mausymda ötkizemiz dep şeştik. Baluandar zhyldağyday respublikalyq turnirge auyl, audan, qala zhäne oblys köleminde ekşelip keledi. Byltyrğy zheňimpaz Beybit Ystybaev finalğa birden qatysatyn bolsa, tuňğyş «barys» Ulan Rysqulğa onday műmkindik berilmeydi, el qatarly irikteulerden ötedi. Bul zhobağa endi Astana qalasynyň äkimşiligi de atsalysady. Körermender de syylyqsyz qalmaydy. Sonday-aq salt-dästűrlerimizge qatysty biraz ideyalar bar. Ony uaqtysynda körersizder.
– Aqşa, syylyq turaly äňgime qozğaldy. Endeşe demeuşiler turaly da ayta ketseňiz. Qarzhylyq qor sol burynğy deňgeyde qala ma?
– Qarzhylyq qor sol qalpynda qalady. Bas zhűlde alğan baluanğa – 150, ekinşi oryn iesine – 30, al qola zhűldegerge 10 myň AQŞ dollary köleminde syyaqymyz bar. Bas demeuşimiz – «Samuryq Qazyna» Ulttyq äl-auqat qory. Zhyldağyday zhűldeger baluandardy baptağan zhattyqtyruşylar da qur qol qalmaydy.
– Zhalpy zharystyň alğaşqy zhyly töreşilerdiň sauattylyğyna kűmän keltiruşiler boldy. Qazylardyň qiys qylyqtary baluandardyň bolaşağyna balta şabuy äbden műmkin. Sonymen qatar kűres erezhesi men kiimine de min tağuşylar bar. Osy turaly pikiriňiz qanday?
– «Qazaqstan barysyna» biz kim köringendi alyp kelip, töreşi qylğan zhoqpyz. Qazaq kűresi federatsiyasy bekitken bilikti qazylar zhumys istedi. Sondyqtan töreşiler tarapyna aytarlyqtay min tağa almaymyn. Mysaly, aldyňğy zhylğy töreşiler alqasyn ataqty baluanymyz Däulet Turlyxanov basqardy. Byltyr Rzaqul Nurtaev, Marat Zhaqyt bastağan tura bilerdiň kömegine sűyendik. Atalğan mamandardy öz isiniň şeberleri dep bilemin.
Al qazaq kűresindegi sporttyq kiimder men alaň kölemi turaly pikirlerdiň aytyluy zaňdy. Burynğy zamanda ata-babalarymyz kilem taňdady deysiz be: tipti, kök şöptiň, şağyl qumnyň űstinde de kűrese bergen. Biz de turnirdi uyymdastyru barysynda kűres erezhelerine aytarlyqtay zhaňalyq engizip, kilem özgertudi qup körmedik. Qazir kűres kilemderiniň poşymy birdey. Qazaq baluandary kiip şyğatyn sporttyq kiim turaly äňgime de osyğan uqsas. Tarixqa köz zhűgirtsek, babalarymyzdyň köp zhağdayda denesin zhalaňaştap şyğatyny aytylady. Zheňil kűrteşe, şapan, zheyde kiip şyqqan de kezderi bar. Bul turaly ğalym ağamyz Elemes Älimxanovtyň eňbekterinen köruge bolady. Qazirgi qazaq kűresine arnalğan kűrteşeniň avtory da osy kisi. Qazaq kűresindegi ädis-aylalar negizinen bilekten ustauğa bağyttalğan. Baluandarğa yňğaysyz bolmas űşin qysqa zheň zheyde kigenniň ayyby zhoq dep oylaymyn.
– Qazir siz zharysqa qatysyp, beldesip zhűrgen baluandardyň kűş-quatyn bilip, tanyp qaldyňyz. Osy «barystardyň» qaysysyna bűyregiňiz erekşe burady? Zhoba kimniň bağyn aşty dep oylaysyz?
– Eşkimdi de böle zharğym kelmeydi. Bäri de «barys» atanuğa layyqty, eki iyğyna eki kisi minerdey qazaqtyň nar tulğaly zhigitteri! Köz aldymyzğa qazaqtyň erzhűrek batyrlaryn elestetetin baluandardyň bäri de äleuetti. Tek, sport bolğan soň, zheňimpazdyň da bireu bolatyny zaňdy. Al zhobanyň bağyn aşqan baluandar dep zheňis tuğyryna köterilgen zhigitterdi aytuğa bolar. Bűginde ärbir zhankűyer Ulan, Beybit, Şalqar, Aybek esimderin qazaqtyň ulttyq kűresimen baylanystyrady. Yağni qazaq kűresi, «Qazaqstan barysy» degende köz aldymyzğa osy baluandar elesteydi.
– Osy zhoba boyynşa sizge kömektesip, qazaq kűresiniň damuyna erekşe űles qosyp zhűrgen mamandar turaly ne aytasyz? Zhalpy bul zhoba «Qazaq kűresi» qauymdastyğy zhäne kűres federatsiyasymen qoyan-qoltyq birlese zhumys istey me, bolmasa zheke-dara şaba ma?
– «Zhalğyz ağaş orman emes». Qazaq kűresiniň märtebesin arttyru, älemge tanytu tek at töbelindey topqa mindettelgen zhűk emes. Qazaq kűresin zhapondardyň sumosy sekildi älem moyyndasyn desek, bizge bir zhağadan bas, bir qoldan zheň şyğaryp, birlese qyzmet atqaru kerek. Dűniezhűzilik qazaq kűresi federatsiyasy bizdiň senimdi äriptesimiz. Sondyqtan bizdiň birlesken qyzmetimiz odan äri zhalğasyn tabady dep oylaymyn.
– Biyl bas qalamyzdyň brendi bolady degen birneşe sport mekemesiniň basyn biriktirgen «Astana» prezidenttik käsibi sport kluby quryldy. Solardyň qatarynda sizder de barsyzdar. Onyň «Qazaqstan barysyna» tigizer paydasy qanday bolady dep oylaysyz?
– Qazir öz eliňdi älemge tanytudyň eň zharqyn zholy – sport. Bűginde Qazaqstan degende, auzyna aldymen «Astana» velokomandasy tűsetin şeteldikterdiň talayyn kördim. Demek «Astana» brendi özin qalyptastyryp űlgerdi. Al Prezidenttik käsibi sport klubynyň qataryna enu arqyly biz qazaq kűresin älemge tanyta tűsuge műmkindik alamyz. Sebebi bul zhobanyň auqymy keň. Alda biz qazaq kűresin ulttyq brend deňgeyine köteru űşin zhumys istey beremiz.
– Siz munymen qosa KTK arnasynyň zhetekşisiz. Yağni eki kemeniň quyryğynan ustap kelesiz. Qiyn tiip zhűrgen zhoq pa?
– Qazaq kűresinen osynday auqymdy zhobany zhűzege asyru űşin «Qazaqstan barysy» qazaq kűresin damytu qory quryldy. Yağni bul zhobany ötkizu barysynda ulttyq sportqa zhany aşityn azamattardyň basy birikti. Bűkilxalyqtyq sipat alatyn munday turnirdi ötkizu űşin täuekelge bel buu kerek boldy. Osynday sätte töl sportymyzdyň bolaşağyna bey-zhay qaramaytyn, qazaq sportynyň qyr-syryn tereň uğynğan bilikti mamandar qol uşyn sozdy. Ärine, alğaşynda «bul zhoba xalyqtyň köňilinen şyğady ma, bolaşağy qanday bolady?» degen qobalzhu boldy işimde. Biraq «täuekel tűbi – zhel qayyq» emes pe?! Äne-mine degenşe eki mausym da ötip ketti. Eldiň peyili de zhaman emes. Atqa minuge zharaytyn azamattyň tilegi de eldiň yqylasyna, xalyqtyň meyirine bölenu ğoy. El űşin, zhurt űşin atqarylğan eňbektiň qiyndyğy bolmaydy.
– «Xalyq sözi» gazetiniň ötken Ulu zhylynda zhariyalanğan xalyq taňdauynda «Zhyldyň eň űzdik menedzheri» atalymyna ie boldyňyz? Qanday äserdesiz?
– Osy suxbatymyzdy paydalana otyryp, atalğan saualnamany zhűrgizgen «Xalyq sözi» gazetine, mağan dauys bergen azamattarğa zor alğysymdy bildirgim keledi. Är adam űşin xalyqtyň qurmetinen asqan bağa zhoq! Tipti, zher zhűzine daňqy zhayylyp, atağy aspandap ketken adam da xalyqtan űlken emes. Osy rette azğantay ğana eňbegimdi bağalağan sizderge raxmet aytqym keledi. Men űşin eň qymbaty – xalyqtyň yqylasy! Buqaralyq aqparat salasynda eňbek etip kele zhatqanyma da birtalay zhyl bolğan eken. Osy uaqyt işinde meniň atqarğan zhumysym el köňilinen şyğyp kele zhatsa, xalyqtyň qalaulysy bolu degen sol ğoy dep oylaymyn.
Xalyq űşin qyzmet etip zhűrgen sizderge de şyğarmaşylyq tabys tileymin!